Het leven van de meeste werknemers is fors duurder geworden. Er is sprake van een ongeziene inflatie, vooral door de hoge energieprijzen. De maand januari nadert: ter compensatie van de inflatie rekenen veel werknemers op een indexering van hun loon. Is een werkgever verplicht om het loon te indexeren? Kan (tijdelijk) worden afgeweken van indexeringsafspraken? Zijn er andere mogelijkheden om werknemers financieel tegemoet te komen?

Verplichting tot indexering?
Een verplichting tot het jaarlijks indexeren van het loon bestaat uitsluitend indien dat is opgenomen in de arbeidsovereenkomst of de CAO, of indien er sprake is van een bestendig gebruik waardoor de werknemer een zogenaamd “verworven recht” op indexering heeft gekregen. Van een verworven recht kan sprake zijn indien een werkgever, die vrijblijvend is begonnen met loonindexering (dus zonder dat dit schriftelijk vastligt), dit jaar na jaar heeft toegepast. Zeker als een werkgever daarbij nooit een voorbehoud heeft gemaakt, mag de werknemer op een bepaald moment ervan uitgaan dat ook dit jaar zijn loon (op dezelfde manier) wordt geïndexeerd. Er is dan stilzwijgend een arbeidsvoorwaarde tot indexering ontstaan.

Wat zijn de indexeringsafspraken?
Uit de tekst van de arbeidsovereenkomst en de CAO zal blijken of en in welke mate het loon moet worden geïndexeerd. Is het strikt geformuleerd (bijv. het loon wordt jaarlijks per januari verhoogd met de prijsindexatie conform de CPI alle huishoudens) of laat de afspraak nog ruimte (bijv. het salaris wordt jaarlijks per januari geïndexeerd)? Als de afspraak nog ruimte laat, is relevant hoe de werkgever daaraan de afgelopen jaren invulling heeft gegeven. Werd er bijvoorbeeld de laatste vijf à tien jaar geïndexeerd volgens de CPI? Of werd het ene jaar wel de CPI alle huishoudens gevolgd en het andere jaar niet? Of werd er een voorbehoud gemaakt dat de indexering gelijk moet zijn met wat de werkgever aan haar klanten kan doorberekenen? Om te beoordelen of er een verworven indexeringsrecht is ontstaan, is onder meer relevant wat de werkgever heeft toegekend, hoe lang de indexering is toegepast, wat werkgever en werknemer daarover tegenover elkaar hebben verklaard of juist niet, de kring van werknemers die de indexering heeft ontvangen en de aard van de voor-en nadelen die uit de indexering voor werkgever en werknemer voortvloeien.

Afwijken van (verworven) indexeringsafspraak?
De vervolgvraag is of de indexeringafspraak (bijv. toepassing van de CPI alle huishoudens) ook in de huidige uitzonderlijke omstandigheden onverkort geldt. Is dat wel redelijk? Toen de indexeringsafspraken werden gemaakt zullen de meeste werkgevers namelijk zijn uitgegaan van het bestaande beeld van een al jarenlange inflatie tussen 1 en 2,5%. Daarnaast heeft de inflatie misschien maar een tijdelijk karakter omdat de energieprijzen ook weer fors kunnen dalen?

Het uitgangspunt is “afspraak is afspraak”. Dat geldt zeker voor primaire arbeidsvoorwaarden, zoals loon. De rechtspraak bevestigt dat. Denk aan V&D, die het niet was toegestaan om het loon van haar werknemers te verlagen ondanks haar zeer slechte financiële situatie. Verder bevestigen de meeste “corona-uitspraken” dat door een werkgever opgelegde loonkortingen niet zijn toegestaan. De drempel tot aanpassing van primaire arbeidsvoorwaarden ligt dus hoog.

Afspraak is afspraak zal ook het uitgangspunt zijn bij indexeringsafspraken, ook al zullen die nu in veel gevallen leiden tot ongekend hoge indexeringen. Wijzigen van die afspraken zal in bepaalde gevallen echter niet onmogelijk zijn, mits zorgvuldig voorbereid en voorgesteld aan de werknemers én wanneer die wijziging van tijdelijke aard is. Ik denk dan aan een werkgever die het zodanig financieel moeilijk heeft dat het verhogen van het loon met de CPI-index tot ernstige problemen voor de continuïteit van de bedrijfsvoering zal leiden. Die werkgever kan bijvoorbeeld proberen om de indexeringsafspraak eenzijdig te wijzigen indien hij daarbij een zodanig zwaarwichtig belang heeft dat het belang van de werknemer daarvoor naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid moet wijken (artikel 7:613 BW). Een andere ingang is om de rechter te verzoeken om de indexeringsafspraak te wijzigen vanwege onvoorziene omstandigheden (artikel 6:258 BW). Ga hierover het gesprek aan met uw werknemers.

Net als bij loon zal ook de drempel om af te wijken van een (verworven) indexeringsafspraak hoog liggen. Toch zijn er argumenten te noemen waarom een aanpassing van een indexeringsafspraak eerder (dan bij loon) mogelijk zou moeten kunnen zijn. Hoewel de werknemer dat anders zal ervaren, geldt in principe dat niet iets van hem “wordt afgenomen”, maar dat hij er “iets minder bijkrijgt”. In de tweede plaats werd in verschillende corona-uitspraken geoordeeld dat de coronacrisis wel gold als een bijzondere of onvoorziene omstandigheid, maar dat die niet voor rekening en risico van de werknemer moest komen. Bij dat laatste speelde onder meer een rol de loonkostensubsidies die de werkgevers ontvingen. Daarvan is bij de indexering geen sprake. In de derde plaats heeft de corona pandemie (en de als gevolg daarvan opgelegde overheidsmaatregelen) in huurzaken er uiteindelijk toe geleid dat waar partijen eerst volledig gehouden konden worden aan de overeenkomst, later – deels – onder hun verplichtingen uit konden komen door toepassing van het ‘share the pain’ principe. Een overeenkomstige toepassing van dit principe in het arbeidsrecht zou in de huidige uitzonderlijke omstandigheden in bepaalde gevallen aan de orde moeten kunnen zijn. 

Alternatieven?
Ga met uw werknemers in gesprek over alternatieve oplossingen voor toepassing van de huidige CPI. Er is nu sprake van uitzonderlijke omstandigheden. De hoge inflatiecijfers zullen naar verwachting tijdelijk van aard zijn. Daarbij past het eerder om tijdelijke correctiemaatregelen te treffen. Denk aan het overeenkomen van een indexeringsplafond, het – in afwachting van de inflatieontwikkelingen in 2023 – toekennen van een tijdelijke indexeringstoeslag die eventueel daarna kan worden afgebouwd, of het toekennen van een eenmalige vergoeding ter compensatie van hogere energiekosten of een andere vergoeding door het optimaal gebruik maken van de werkkostenregeling.

Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Neem dan contact op met arbeidsrechtspecialisten Ine Swennen of Lisanne Somers van Paulussen advocaten, met vestigingen in Maastricht en Heerlen.

Nieuws Overzicht